CÁI GIÁ PHẢI TRẢ CHO SỰ MIỄN PHÍ

Miễn phí, miễn phí là cái gì nhỉ? Miễn phí có phải là một thứ được người ta tạo ra mà không cần thu lại gì từ nó? Miễn phí có phải là thứ mà chúng ta có thể nhận được mà không cần phải chi trả? Miễn phí có phải là một thứ tạo ra để phục vụ cộng đồng không vụ lợi? Có thật sự là như vậy, hay điều gì nằm ẩn chứa sau sự miễn phí đó? Mục đích của nó là gì, Ai – Cái gì – Như thế nào để thu lợi ích từ nó.

Chúng ta luôn thích miễn phí, gần như là tất cả đều thích điều đó. Đồ ăn miễn phí, khóa học miễn phí, đồ dùng miễn phí, lòng tốt miễn phí, vân vân. Miễn phí được cái nào hay cái đó và chúng ta sẽ còn lại tiền dành cho thứ khác không miễn phí, chúng ta sẽ có nhiều hơn, WAO! Miễn phí và chúng ta cảm thấy thoải mái, hạnh phúc hơn.

Hãy thử nhớ lại những lần đi ăn trộm trái cây “chùa” của mấy lão hàng xóm rồi ăn ngon lành – cái cảm giác mà mua đồ chợ không bao giờ sánh bằng, hãy nhớ lại cảm giác khi được tặng một món quà trong ngày sinh nhật, hãy nhớ lại những lần yêu thương của cha mẹ dành cho mình. Miễn phí! Ồ, tất cả chúng đều miễn phí đấy! Ai đó có lẽ sẽ quay ra nói với tôi vậy cho coi.

Khi đang lan man trong một giấc mơ với mọi thứ là “miễn phí”, chợt tôi bị một tiếng nói ở đâu đó làm tỉnh mộng: “Cái gì cũng có cái giá của nó”. Không ai hay cái gì đủ tiềm năng để duy trì một thứ “miễn phí hoài” được. Mọi thứ sẽ cạn kiệt, giống như vàng, kim cương hay bất cứ thứ gì khác. Và rồi một ngày nào đó, chẳng còn gì là miễn phí cả. Ngày đó sẽ đến.

Để tôi nói cho bạn nghe cách chúng ta đã “tận dụng” sự miễn phí và cái giá phải trả cho sự miễn phí là gì.

Trong giáo dục

Chúng ta thích các khóa học miễn phí, chúng ta thích được tặng sách miễn phí, chúng ta không thích bỏ ra một số tiền cho nó, nhưng không ngờ chúng ta phải trả một cái giá còn cao hơn thế nhiều cho sự miễn phí. Thật tình mà nói, các khóa học miễn phí thường không có giá trị, nó làm chúng ta lãng phí thời gian và công sức để tham gia nhưng không thu được thành quả gì cao. Đó là chưa nói đến việc các khóa học miễn phí sẽ không cho ta một chút xíu động lực nào để học tập hết.

Chúng ta không sốt sắng, chúng ta học thụ động, chúng ta không tiếc tiền (vì có bỏ ra đồng nào đâu), chúng ta tham gia cho vui, chúng ta không thích thì nghỉ, đó là lúc dần hình thành một con người thiếu kỷ luật trong ta. Cái giá cho sự miễn phí là sự thụ động, kể cả thụ động chờ cho đến khi “khóa học miễn phí” tiếp theo xuất hiện.

Trong nghệ thuật

Ở Việt Nam, một quốc gia còn nghèo như bao nước nghèo khác, chúng ta thích thưởng thức nghệ thuật miễn phí hơn. Xài sách photo không bản quyền (cái này đúng là miễn phí bản quyền rồi còn gì). Sao chép các tác phẩm, bài viết của người khác vô tội vạ như sửa đổi, thay tên tác giả như hàng vô chủ. Trả một mức giá quá bèo cho các nghệ sĩ đến nỗi mà gần như là tác phẩm của họ “miễn phí” vậy. Tải nhạc cũng chẳng mất đồng nào, CD nhái đầy rẫy các tiệm đĩa. Và do đó, chúng ta trả thêm cái giá cho sự miễn phí bằng cách dần trở nên ngu đi qua việc coi thường bản quyền của người khác.

Một cái giá cực kỳ quan trọng sâu xa là những nghệ sĩ chân chính sẽ bỏ đi do không đủ chi phí trang trải cuộc sống, họ cũng có những hóa đơn phải trả, giờ thì họ đang bận bù đầu vào việc kiếm tiền trả hóa đơn thay cho việc sáng tác, đó là lúc chúng ta không còn đầu tư cho những nghệ sĩ trau dồi tài năng nữa mà thay vào đó là những thứ nghệ thuật mì ăn liền, những thứ “thị trường” không đáng một xu. Đó, đó là cách mà chúng ta trở nên mất cân bằng trong một lối sống thiên về “vật chất” do nghệ thuật chân chính vắng bóng. Tâm hồn chúng ta bị hạn hán từ lâu rồi, tuy nhiên, chúng ta không thích tưới cho nó một miếng nước. Một cái giá quá đắt cho sự ham miễn phí!

Trong tình cảm

Có quá nhiều người tưởng tình cảm là miễn phí. Hình như chúng ta tưởng lòng tốt là thứ tạo ra mà không tốn công sức thì phải, chúng ta nghĩ lòng tốt không tạo ra từ tiền nên nghĩ rằng nó “miễn phí”. Con người thường không ý thức được những tình cảm mà cha mẹ, người thân hay người yêu dành cho họ. Kể cả là những người yêu đơn phương tội nghiệp, người được yêu tưởng người yêu mình đơn phương đằng đó sẽ mãi mãi yêu mình như thế, rằng tình cảm anh ta dành cho mình là miễn phí và không vụ lợi.

Thôi xong! Một ngày nào đó, những người yêu thương ta sẽ bỏ đi vì chúng ta suốt ngày chỉ có “nhận” mà không có “cho”, chúng ta tưởng người khác ở đó trong tư thế sẵn sàng yêu thương ta như một việc làm quá quen thuộc, cho đến một ngày chúng ta chẳng còn gì hết, chỉ còn một thứ duy nhất là nỗi hối hận. Rồi ta mới biết rằng: Lòng tốt cũng không miễn phí. Cần phải đáp trả lại lòng tốt nhiều khi không phải bằng tiền mà bằng tình. Nếu không, cái giá ta phải trả chắc chắn sẽ là: Chẳng còn gì hết.

Trong cuộc sống

Đã bao giờ bạn thu lượm một cây bút, sổ tay hay những vật lưu niệm từ những người phát ngoài đường để mang về nhà mà không sử dụng trong khi bạn có thể ném nó vào sọt rác chưa? Những món hàng miễn phí này đã cám dỗ chúng ta lấy về những không thật sự cần thiết.

Hay khi bạn ở trong siêu thị và bị phân vân giữa một 2 loại café, một loại là sản phẩm ưa thích của bạn còn loại kia chất lượng kém hơn được kèm thêm một chiếc ly miễn phí, và rồi bạn ra về với loại café không phải sở trường nhưng có thêm một chiếc ly miễn phí.

Đấy những món hàng miễn phí thường là những tác nhân gây ra những chọn lựa không mang tính tốt nhất cho bạn, bạn bị mê hoặc bởi những món hàng chỉ trả chi phí bằng 0 ấy.

Trong các chính sách xã hội thì sao, chúng ta hãy nhìn vào thực tế chất lượng dịch vụ bảo hiểm y tế – chăm sóc chữa bệnh miễn phí ở Việt Nam hiện nay. Dịch vụ khám chữa bệnh sẽ tốt hơn nếu bạn chịu chi trả viện phí mà không dùng thẻ BHYT, và thái độ của các bác sĩ – y tá cũng sẽ tận tâm hơn khi nếu bạn chịu bỏ tiền để sử dụng dịch vụ VIP.

Trong kinh doanh

Với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ và internet thì sản phẩm và dịch vụ miễn phí ra đời càng nhiều, nó ảnh hưởng mạnh mẽ tới các ngành nghề kinh doanh truyền thống ít tận dụng công nghệ. Ví dụ sự phát triển chững lại của báo giấy, và rồi văn hóa đọc của con người ngày càng giảm sút.

Sự lạm dụng thái quá tác dụng của sự miễn phí vào truyền thông và PR gây ra hiệu ứng giảm giá trị của thương hiệu.

Tại sao chúng ta lại bị cám dỗ bởi những món đồ miễn phí tới vậy?

Khi có được một món đồ miễn phí, chúng ta thường cảm thấy phấn khởi và trở nên hào hứng thái quá với những món đồ ấy. Thực sự sự miễn phí có một lực hút mạnh mẽ?

Hầu hết các mặt hàng đều có ưu và nhược điểm của nó. Nhưng đối với những mặt hàng/ sự kiện được gắn cái mác miễn phí thì khiến cho chúng ta quên mất nhược điểm mà chỉ tập trung vào ưu điểm của mặt hàng ấy. Nó làm cho chúng ta cảm giác được mặt hàng đó có giá trị hơn nhiều giá trị thực.

Thực tế cái giá O còn là một nút nóng, cảm xúc nóng gây ra những quyết định phi lý trí. Bản chất của con người là sợ mất mát và sự cám dỗ của những thứ miễn phí liên quan tới nỗi sợ này, chúng ta sẽ chẳng mất gì cả khi lựa chọn miễn phí. Nhưng giả sử chúng ta lựa chọn một sự không miễn phí thì có thể chúng ta sẽ quyết định sai lầm và mất đi 1 mặt hàng miễn phí.
Nhưng Chính sự miễn phí khiến chúng ta có thể đưa ra những quyết định không mang lại lợi ích tốt nhất cho mình.

Nhận một thứ miễn phí, và cái giá trước nhất mà ai cũng biết là việc cảm thấy “mang ơn”, thậm chí là “khó xử”. Tốt nhất là đừng nên nhận thứ gì miễn phí. Vì: “Của biếu là của lo, của cho là của nợ” và ở đời không ai cho không ai cái gì cả.

Thực tế thì chẳng có gì là miễn phí cả, kể cả những thứ không tạo ra từ “tiền” cũng thế. Hãy thử trả phí (Phí đôi khi không chỉ có nghĩa là tiền) thật cao cho một thứ có giá trị. Làm đi, rồi bạn sẽ học được một bài học quý giá của việc biết tôn trọng những thứ xung quanh và vô số bài học giá trị khác.

Nhưng chúng ta cũng không thể phủ nhận tác dụng của sự miễn phí nếu biết cách tận dụng nó.

Hãy thể hiện tình cảm chân thành, không tính toán, hãy cho đi bằng tấm lòng nhiệt tình, rồi bạn cũng sẽ nhận được những sự đối đáp tương tự.

Đặc biệt, khi chúng ta hoạt động trong lĩnh vực kinh doanh. Và bạn đang muốn thu hút đám đông, hãy bán một sản phẩm miễn phí. Bạn đã bao giờ nghe tới nghịch lý trong kinh doanh : mô hình Freemium tận dụng sự miễn phí để hái ra bội tiền? (Bài viết tiếp theo sẽ giới thiệu với bạn đọc về mô hình này).

Miễn phí có những sức mạnh riêng. Nhưng bạn không nhìn thấy cái giá của nó không có nghĩa là điều đó không tồn tại. Giống như uống thuốc vậy, liều lượng cho phép của bác sĩ là điều quan trọng; quá thì gây hại mà ít thì chẳng làm được gì.

Sự miễn phí cần được sử dụng, cũng như nên được mong muốn một cách đúng mức. Nó chỉ là một phương tiện, và nếu chúng ta chỉ luôn khởi sinh ra cái lòng ham muốn mọi thứ là miễn phí, thì trước sau gì điều đó chắc chắn sẽ gây hại.